Είναι γεγονός ότι η Δασική Υπηρεσία, πιεζόμενη από την κοινή γνώμη για "σωτηρία" και άμεση αναδημιουργία ενός καμένου δάσους, ιδιαίτερα όταν αφορά τα περιαστικά δάση, προβαίνει σε ταχύτατες παρεμβάσεις στα καμένα δάση. Η λογική του επείγοντος, δηλαδή της άμεσης παρέμβασης, αφαιρεί τη νηφάλια και ολοκληρωμένη προσέγγιση του προβλήματος, όπου μπορούν να εξεταστούν διεξοδικότερα τα συν και τα πλην κάθε απόφασης. Αντίστροφα, τα δάση που καίγονται και βρίσκονται μακριά από μεγάλα αστικά κέντρα συχνά "εγκαταλλείπονται" αφήνοντας το έργο της αναδάσωσης αποκλειστικά και μόνο στη φύση.
Η αντικατάσταση των αυτοχθόνων δασικών ειδών της μεσογειακής ζώνης, όπου αυτή εφαρμόσθηκε με στόχο την αύξηση της αντίστασης του νεοδημιουργούμενου δάσους απέναντι στη φωτιά με λιγότερο εύφλεκτα είδη, με είδη δηλαδή άλλων ζωνών που δεν διαθέτουν τις οικολογικές προσαρμογές των ειδών της μεσογειακής ζώνης είναι ένα ενδεχόμενο (για τα περιαστικά δάση), το οποίο όμως οδηγεί με τρόπο βέβαιο σε αποτυχίες και συνδέεται συχνά με σοβαρές περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις.
19 σχόλια:
αξίζει να το διαβάσετε όλοι.
είναι ότι πιο εγκυρο υπάρχει σε σχέση με το θέμα της αναδάσωσης.
Μπράβο και πάλι μπράβο Καλλιόπη! Μπράβο που αγωνίζεσαι για την σωστή πληροφόρηση του κοινού που είναι πια γνωστό ότι δεν μπορεί να γίνει από τον κάθε ανίδεο δημοσιογράφο που για χάρη των νούμερων παραπληροφορεί τον κόσμο σκορπίζοντας τον τρόμο και ωθώντας την κυβέρνηση σε βιαστικές αποφάσεις! Άραγε υπάρχει κάποιος τρόπος να φτάσει αυτή η έκθεση στα χέρια του Σουφλιά;;;
Yπαρχει μεγαλη φωτια σε εξελιξη σε τοποθεσια στο ρεθυμνο,ομως το δυσαρεστο ειναι αλλου:Θρηνουμε 3 ζωες!τρεις δασοπυροσβεστες καηκαν ζωντανοι απο τη φονικη πυρκαγια σε αποκρυμνη χαραδρα ενω ενας ακομη που ειχε εγκλωβιστει με τους υπολοιπους μεταφερθηκε σε κρισιμη κατασταση στο νοσοκομειο,οπου και δινει μαχη για να κρατηθει στη ζωη!Τα τρια παλληκαρια καηκαν ζωντανα στην προσπαθεια τους να σβυσουν τη φωτια.πεστε μου τι κουραγιο να κανουν οι δυστηχοι γονεις τους?ειναι τρομερο και φοβερο να πρεπει να κηδεψεις το ιδιο σου το παιδι!...... Καλο ταξιδι παλληκαρια.... Ξερω οτι το σχολιο μου ειναι ασχετο,ομως ηθελα να σας ενημερωσω...
Με την ασχετοσύνη που κυκλοφορεί, ώρα είναι να δούμε αναδάσωση της Πάρνηθας με λεύκες διότι ειναι "ταχυαυξείς"!
Ailanthus altissima: βρωμόδεντρο ή βρωμοκαρυδιά το οποίο είναι κινεζικό είδος που θεωρείται εισβλητικό σε πολλές περιοχές του κόσμου και παράγει στις ρίζες του ένα φυσικό ζιζανιοκτόνο που δεν αφήνει κανένα άλλο φυτικό είδος να ζήσει κοντά του. Ο exterminator δηλαδή.
Ceratonia silιqua: η χαρουπιά είναι είδος ιθαγενές της Ελλάδας αν και δεν είναι κατάλληλο για όλες τις περιοχές της. Βέβαια μιας και αναβλαστάνει μετά τη φωτιά, εκεί που υπάρχει όταν καεί μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα αποκτά περίπου το μέγεθος που είχε πριν καεί. Άρα δεν χρειάζεται να φυτευτεί στις «πυρόπληκτες περιοχές»
Cupressus sempervirens: κυπαρίσσι, ιθαγενές κάποιων νησιών του Α. Αιγαίου (Σάμος, Ρόδος). Ωραιότατο φυτό καμία όμως σχέση δεν έχει με τη χλωρίδα όλης της ηπειρωτικής Ελλάδος. Που σημαίνει ότι καλό θα ήταν να μην χρησιμοποιείται σε αναδασώσεις.
Laurus nobilis: η δάφνη είναι ένα φυτό της σκληρόφυλλης αείφυλλης βλάστησης της Ελλάδας, που προτιμά υγρές θέσεις (π.χ. ρεματιές) η οποία στις καημένες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας μάλλον δε θα επιζήσει. Εκτός και αν κάθεστε από πάνω με το ποτιστήρι.
Olea europea: ελιά, βλ. Χαρουπιά.
Pinus brutia: ιθαγενές της Ανατολικής Ελλάδας κυρίως της νησιωτικής και της Μακεδονίας. Χρησιμοποιείται σε αναδασώσεις από τους δασικούς γιατί κάνει πιο ευθυτενή κορμό (να χαρώ) από τη χαλέπειο πεύκη αλλά υβριδίζει με αυτήν σε περιοχές της κεντρικής και δυτικής Ελλάδας με αποτέλεσμα τα άτομα που παράγονται με τον υβριδισμό να είναι καχεκτικά και να οδηγείται με αυτόν τον τρόπο (ανακατεύονται τα γονίδια του ενός με το άλλο συγγενικό του είδος) σε υποβάθμιση. Μπράβο τους. Το κάνουν συστηματικά, παντού και με μεγάλη συνέπεια.
Pinus halepensis: το κοινό πεύκο (χαλέπειος) της κεντρικής, νότιας και δυτικής Ελλάδας. Αναγεννάται αμέσως μετά τη φωτιά με σπέρματα εάν και εφόσον το δάσος που καίγεται είναι μεγαλύτερης ηλικίας των 15-20 ετών. Υποφέρει από τα προαναφερθέντα και από τους διάφορους αναδασωτές που δεν ξέρουν τι τους γίνεται και τα τσαλαπατάνε με μεγάλη χαρά μιας και νομίζουν ότι προσφέρουν έργο στην κοινωνία και το περιβάλλον. Επίσης τα κατσίκια φροντίζουν να μην αφήσουν φυτό για φυτό μετά τη φωτιά. Γι’ αυτό και οι περιοχές της Ελλάδας που είναι κοντά στη θάλασσα έχει την εικόνα που γνωρίζουμε όλοι μας.
Pinus pinea: κουκουναριά, ωραιότατο φυτό επίσης, που συναντάτε ως ιθαγενές σε ελάχιστες θέσεις στην Ελλάδα (Σκιάθος, Σχινιάς, Στροφυλιά) όπου το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι ότι φυτρώνουν σε αμμώδη εδάφη που έχουν υπόγεια παροχή νερού από τη γειτονική λιμνοθάλασσα, λίμνη, έλος. Έχουν αδύναμο ριζικό σύστημα, που σε μη αμμώδη εδάφη δεν εισχωρεί σε μεγάλο βάθος, με αποτέλεσμα εκεί που την χρησιμοποιούν, ως καλλωπιστικό θα λέγαμε, όταν μεγαλώσει αρκετά, να πέφτει με το φύσημα του ανέμου. Διαβολοσκορπίσματα, ανεμομαζέματα.
Quercus coccifera: πουρνάρι, κοινότατο είδος της ιθαγενούς χλωρίδας. Συμπεριφέρεται όπως και η χαρουπιά, οπότε προς τι η αναδάσωση;
Quercus ilex: η αριά, βλ. δάφνη.
Robinia pseudoacacia: ψευδακακία, αμερικανικό είδος, καμία σχέση με τη χλωρίδα μας. Θεωρείται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες εισβλητικό όπως και ο Αείλανθος.
Λόγω έλλειψης χρόνου δεν μπορώ να αναφερθώ και στα υπόλοιπα είδη που αναφέρονται στο συγκεκριμένο βιβλίο. Θα μπορούσα κάποια στιγμή να το κάνω. Απλώς θα ήθελα να τονίσω κάτι. Η φιλοσοφία των δασολόγων μοιάζει πολύ με αυτήν των μηχανικών. Αντιμετωπίζουν τα δασικά οικοσυστήματα με ανθρωποκεντρική προσέγγιση, θεωρώντας ότι αυτά αποτελούν αντικείμενα διαχείρισης (management). Στόχος τους είναι πάντοτε η αποκατάσταση με όρους άλλοτε οικονομικοτεχνικούς και άλλοτε αισθητικούς. Δυστυχώς η πραγματικότητα τους έχει οδηγήσει σε λύσεις που καμία σχέση δεν έχουν με τη λειτουργία και τη δομή των οικοσυστημάτων, μιας και αυτά διδάσκονται στο Πανεπιστήμιο. Το αποτέλεσμα είναι σε πολλές περιοχές που έχουν υποστεί αυτή την διαχείριση, τα φυσικά οικοσυστήματα να μετασχηματίζονται σε άλση, πάρκα, κήπους και τέλος πάντων σε κάτι άλλο από αυτό που ήταν πριν ο άνθρωπος τους αλλάξει τα φώτα. Δηλαδή μοιάζει λίγο με το Ιράκ η υπόθεση αυτή. Πρώτα το καίμε και μετά μπαίνουμε μέσα με τους εργολάβους και το Κράτος χέρι χέρι και το ανοικοδομούμε-αναδασώνουμε. Ίσως η μεταφορά αυτή να είναι χοντροκομμένη αλλά κάπως έτσι είναι. Ευτυχώς που το ελληνικό κράτος ποτέ δεν ασχολήθηκε με το φυσικό περιβάλλον και έτσι έχουμε τη δεύτερη πλουσιότερη χλωρίδα (περίπου 6500 είδη και υποείδη φυτών) και την πλουσιότερη πανίδα της Ευρώπης. Μέχρι πριν κάποια χρόνια φύτευαν ευκαλύπτους (είδος της Αυστραλίας), γλαυκά κυπαρίσσια (είδος της Αμερικής) κλπ. Ξέχασα να σας πω ότι είμαι βιολόγος και κάνω διδακτορικό στη χερσαία οικολογία. Ασχολούμαι με τις πυρκαγιές από το 1992 και ειλικρινά για να μην είμαι άδικος προσπαθούν οι άνθρωποι να κάνουν ότι καλύτερο μπορούν. Αλλά αυτά μαθαίνουν, αυτά εφαρμόζουν. Κάθε φυτικό είδος είναι ιδιαίτερο, και σήμερα που οι γνώσεις και οι πληροφορίες για τη βιολογία των ειδών είναι πολύ περισσότερες είναι απαράδεκτο να μην προσεγγίζουμε το θέμα με τα εργαλεία που έχουμε και να παραμένουμε στις απόψεις προ Χριστού. Συγγνώμη αν είμαι καυστικός αλλά όταν άκουσα ότι θα φυτέψουν τον exterminator (αείλανθος) στον πυρήνα του Εθνικού Δρυμού για να κάνει σκιά στα αρτίβλαστα της ελάτης έπαθα την πλάκα μου. Δεν το πίστευα. Ειλικρινά θέλω να μάθω ποιος το πρότεινε να του απονείμω το βραβείο της ασχετοσύνης.
Δε μας λες όμως, φίλε, τι αντιπροτείνεις και τι πείρα έχεις ώστε να αποφευχθεί το ξέπλυμα του χώματος. Μήπως σας διδάσκουν, έστω και απορριπτικά, την ενίχυση της φυσικής αναδάσωσης;
Και μήπως σας ασκούν σε συλλογικές αποφάσεις ώστε να γίνει η διαφάνεια καθημερινός τρόπος ζωής, και να μην βλέπουμε συνέχεια τα δέντρα και χάνουμε το δάσος, δηλαδή τι παρακαταθήκη θα αφήσουμε στα παιδά;
Ποιος θα τολμούσε μπροστά σε χιλιάδες ανθρώπους να προτείνει αποσπασματικά μέτρα χωρίς γενική συμμετοχή;
ΤΑ ΙΕΡΑΤΕΙΑ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΟΥΝ ΤΗΝ ΑΛΛΗΛΟΒΟΗΘΕΙΑ , γιατί έχουν μεγαλώσει με την αρρώστια της "ανωτερότητας"
γκ πάρα πολύ ενδιαφέροντα αυτά που λες και αφού είσαι γνώστης τι θα έλεγες να έκανες ένα γενικό σχολιασμό στα μέτρα που έχει πάρει το ΥΠΕΧΟΔΕ; Χρειαζόμαστε ανθρώπους που γνωρίζουν και μπορούν να σχολιάσουν/ κρίνουν τα μέτρα που έχουν παρθεί και να προλάβουμε τα λάθη που ενδεχομένως να γίνουν… Όσο για τον ‘ανώνυμο’ πιο πάνω άλλος ένας Έλληνας που θέλει να κάνει τον ξύπνιο χωρίς να έχει ιδέα από το αντικείμενο …
Σερφάροντας για λίγο στα διάφορα blogs, είδα με ικανοποίηση τη συζήτηση που άνοιξαν τα άρθρα για τις πυρκαγιές (Καταστροφή και αναγέννηση των δασών, Επιλογή δασοπονικών ειδών σε πυρόπληκτες περιοχές), τον προβληματισμό που προκάλεσε και τις απορίες που δημιούργησε. Σας υπόσχομαι ότι σύντομα θα απαντήσω μία προς μία τις ερωτήσεις που έγιναν. Ιδιαίτερα χαίρομαι για την αποδοχή που είχαν οι απόψεις μου (στην αρχή χαρακτηρίζονταν ως αιρετικές) και οι οποίες έγιναν κατανοητές σε όσους διάβασαν τα άρθρα με προσοχή.
Αφορμή για την παρέμβασή μου αυτή αφορά στον υποψήφιο διδάκτορα κο Γκ.
Κε Γκ, επιχειρείτε μια άσχοχη, αντιεπιστημονική και άδικη κριτική για ένα βιβλίο το οποίο είναι ολοφάνερο ότι δεν το διαβάσατε ή το χειρότερο το διάβασε και δεν κατάλαβε τίποτε (το χειρότερο θα το αποφασίσετε εσείς ο ίδιος). Με αναφορές από κάποιο βιβλίο δασικής βοτανικής που μάλλον εκθέτετε τους συγγραφείς του, με λανθασμένες επισημάνσεις, αδυνατείτε να κατανοήσετε την έννοια πυρόπληκτη περιοχή, από την έννοια καμένη και μετά να (ξανα)-διαβάσει το βιβλίο. Διότι το βιβλίο αναφέρεται στην επιλογή δασικών περιοχών που καίγονται και ξανακαίγονται (πυρόπληκτες), άρα έχουν χάσει το αναγεννητικό τους υλικό (πράγμα που μπορεί να συμβεί και με την υπερβόσκηση και την υπερξύλευση) άρα είναι αδύνατον να ξαναδημιουργηθούν πολλά από τα προϋπάρχοντα φυτά από μόνα τους, δηλαδή αναφέρεται στις περιοχές που πραγματικά χρειάζονται αναδάσωση. Απορρίψατε τα πάντα, χωρίς όμως να μας εξηγήσετε τι θα προτείνατε για αναδάσωση στις Κυκλάδες, όπου οι θάμνοι και τα δένδρα χάθηκαν εδώ και αιώνες ή στα βουνά της νότιας Πελοποννήσου;
Επίσης κε Γκ γράφετε: «Κάθε φυτικό είδος είναι ιδιαίτερο, και σήμερα που οι γνώσεις και οι πληροφορίες για τη βιολογία των ειδών είναι πολύ περισσότερες είναι απαράδεκτο να μην προσεγγίζουμε το θέμα με τα εργαλεία που έχουμε και να παραμένουμε στις απόψεις προ Χριστού». Εμείς λέμε: «Για την περιγραφή των χαρακτηριστικών των φυτών χρησιμοποιήθηκαν πλήθος από διεθνείς βάσεις δεδομένων, οι οποίες είναι διαθέσιμες στο διαδίκτυο. Οι πληροφορίες που συλλέχθηκαν, επεξεργάσθηκαν επί μια περίπου διετία και μεταφέρθηκαν στην Ελληνική πραγματικότητα (ιδιαίτερα οι χρόνοι άνθησης, καρποφορίας, η χρήση των προϊόντων κ.λ.π.). Η συμπεριφορά των φυτών στις φωτιές και ο τρόπος αντίδρασης, βασίζεται κυρίως σε δικές μας παρατηρήσεις και πολύ λιγότερο στις διεθνείς βάσεις πληροφοριών…. Ουσιαστικό εργαλείο στα χέρια των υπευθύνων αναδασωτών, θα πρέπει να υπάρχουν όλες εκείνες οι πληροφορίες που έχουν σχέση με την οικολογική συμπεριφορά του κάθε είδους και κυρίως τις κλιματεδαφικές απαιτήσεις και αντοχές του. Αυτό σημαίνει ότι πριν αποφασισθεί ποια είδη φυτών θα επιλεγούν να εμπλουτίσουν τις αναδασώσεις, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τα βασικά κλιματικά στοιχεία της περιοχής.». Εάν οι Γεωγραφικές Βάσεις Δεδομένων που χρησιμοποιούμε για τις επεξεργασίες, είναι εργαλεία προ Χριστού, θα ήθελα να μας υποδείξετε κάτι πιο σύγχρονο.
Αγαπητέ κε Γκ, έχω περάσει και περνώ το μεγαλύτερο τμήμα της επαγγελματικής μου ζωής στα δάση. Έχω γυρίσει όλα τα βουνά της πατρίδας μας. Έχω γράψει αμέτρητα άρθρα για τα οικοσυστήματα, για τις φωτιές, για την οικολογία τους. Όμως σήμερα 30 χρόνια μετά, πιστεύω ότι δεν γνωρίζω τίποτε ακόμη γι’ αυτά που τα φυτά προσπαθούν να μας πουν. Κάθε φορά κάτι καινούργιο, κάτι απρόσμενο ανατρέπει αυτά που μέχρι εκείνη τη στιγμή πιστεύαμε. Έτσι έμαθα να ακούω με σεβασμό την άλλη άποψη, την τεκμηριωμένη, τη θετική. Στο άρθρο μου για την καταστροφή και την αναγέννηση των δασών διαπιστώνει κανείς το σεβασμό, την αγάπη, την εκτίμηση με την οποία αναφέρομαι με όσους συνεργάσθηκα. Δεν συμφωνούσα επιστημονικά με όλους, όμως αυτό έχει μικρή σημασία. Ο τίτλος του Διδάκτορα δεν είναι μόνο ένα χαρτί βαθμολόγησης του επίπεδου της γνώσης, αλλά είναι ή θα έπρεπε να είναι και δείγμα σεμνότητας και ταπεινότητας δύο ακόμη έννοιες που δυστυχώς οι πολιτικοί μας τις γελοιοποίησαν. Ο διδάκτορας ακόμη και ως υποψήφιος θα πρέπει να διατυπώνει τις απόψεις του σε επίπεδο πολύ ψηλότερο από αυτό της έκθεσης μαθητή γυμνασίου. Σε ότι αφορά στην ειδικότητά σας, να είστε βέβαιος ότι η βιολογία αποτελεί έναν ιδιαίτερα σημαντικό κλάδο της επιστήμης που έχει υπηρετηθεί από πολύ σοβαρούς επιστήμονες, όμως σας θυμίζω ότι τα δάση της Ελλάδας καίγονται και άνθρωποι χάνονται, επειδή κάποιοι πίστεψαν ότι μπορούν να σβήνουν καλύτερα τις φωτιές από τους δασολόγους.
Δρ. Παύλος Κωνσταντινίδης
κ.Κωνσταντινίδη, διάβασα με πολύ ενδιαφέρον την παραπάνω έκθεση την οποία δημοσίευσε η Καλλιόπη σε αυτό το blog. Έχοντας σπουδάσει περιβαλλοντολογία και έχοντας διαλέξει ως θέμα της πτυχιακής μου τα καμένα δάση ήταν εύκολο να καταλάβω την έκθεση σας. Συνειδητοποιώ όμως πόσο δύσκολο είναι για κάποιον που δεν έχει ιδιαίτερα ασχοληθεί να αποδεχτεί ότι η φωτιά μπορεί να έχει και θετικά και ότι η αναδάσωση μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες. Επειδή όμως χρειαζόμαστε τις γνώσεις σας θα σας ζητούσα να σχολιάσετε τα μέτρα που έχει λάβει το ΥΠΕΧΩΔΕ για την Πάρνηθα. Νομίζω ότι πρέπει να προλάβουμε τυχών κακή διαχείριση και νομίζω πως τώρα είναι η πιο κατάλληλη στιγμή να ακουστεί η επιστημονική σας άποψη στο ευρύ κοινό μιας και ολονών τα βλέμματα είναι στραμμένα στην Πάρνηθα. Το κράτος χρειάζεται την βοήθειά σας! Τέλος ευχαριστούμε πολύ που διαθέτετε λίγο από τον πολύτιμο χρόνο σας για να συνομιλήσετε μαζί μας!
christina, μήπως επειδή δε σας άσκησαν οι "εκλεκτοί" γραφειοκράτες σε κανενός είδους αναδάσωση, επικαλείσαι πτυχία, όπως ακριβώς οι περισσότεροι (αλλά όχι όλοι) οι μετεωρολόγοι περιφρονούν τα μερομήνια; Επιτίθεσαι γιατί φοβάσαι, ενώ θα έπρεπε να μπαίνεις στη φωτιά για να μαθαίνεις (δε ζήτησα ποτέ καμία βεβαίωση για δεκάδες εθελοντικές πυροφυλάξεις, πυροσβέσεις και αναδασώσεις, και εύχομαι να αποκτήσεις σύντομα τέτοιες εμπειρίες για την πτυχιακή σου και τις συμβουλές προς όσους θα σου ζητούν).
Τελικά συμφωνείς ή διαφωνείς ότι και εδώ οι προτάσεις πρέπει να ΣΥΖΗΤΗΘΟΥΝ δημόσια και να συμμετάσχουν ακόμα και τα παιδιά, γιατί "ειδικοί" κατέστρεψαν Τιτανικούς, Χιροσίμες, Τσερνομπίλ, Σάμινες, Πάρνηθες και, το κυριότερο, τη διάθεση για συζήτηση, άρα και ΕΛΕΓΧΟ !
Αγαπητή Χριστίνα,
Σ’ ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη και τα καλά σου λόγια. Φυσικά το κράτος δεν χρειάζεται τη βοήθειά μου, αλλιώς θα μου τη ζητούσε.
Στην Πάρνηθα, όπως στις υπόλοιπες καμένες εκτάσεις, κυρίαρχο στοιχείο και πάλι είναι ο ερασιτεχνισμός, που τον χειροτερεύει η πίεση που ασκείται από τους πολίτες και τα ΜΜΕ. Εκείνο που δεν καταλαβαίνουμε όλοι μας είναι ότι το δάσος δεν είναι τεχνικό έργο, όπως το κτίριο που γκρεμίστηκε και θα το κτίσουμε γρήγορα, ωραιότερο και σταθερότερο. Αλλιώς πως θα αναθέταμε το συντονισμό των μεταπυρικών έργων στο ΥΠΕΧΩΔΕσαν να μην υπάρχει το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης με τις υπηρεσίες του!!
Τα δασικά οικοσυστήματα είναι ζωντανοί οργανισμοί, με νομοτέλειες και κανόνες που ακολουθούν μια ασύλληπτης τελειότητας διαδικασία, ώστε να κλείνουν τις πληγές τους. Όποιος δεν μπορεί να αποκωδικοποιήσει τα μηνύματα των οικοσυστημάτων καλύτερα να μην απλώνει χέρι στις καμένες εκτάσεις. Η φύση λειτουργεί με δικούς της ρυθμούς, όμως έχει το χρόνο με το μέρος της. Για τη διαμόρφωση των φυσικών οικοσυστημάτων χρειάσθηκε η επεξεργασία του DNA τους για εκατομμύρια χρόνια. Προσαρμόσθηκαν στις τοπικές συνθήκες όποιες και αν ήταν αυτές (πυρκαγιές, παγετοί, συχνές πλημμύρες κ.λ.π.). Σήμερα ερχόμαστε να αγνοήσουμε τις δημιουργημένες ανάγκες των φυτών και προσπαθούμε με τη δική μας νηπιακή λογική να δημιουργήσουμε νέα οικοσυστήματα. Το να φυτεύουμε έλατα στις παραλίες ή θερμόβια πεύκα στα ψηλά βουνά είναι σαν να περιμένουμε η πολική αρκούδα να επιζήσει στις ερήμους της Αφρικής και τα λιοντάρια στους πόλους. Το να κάνουμε μίξεις ειδών χωρίς μελέτη της συμπεριφοράς της είναι σαν να βάουμε στον ίδιο χώρο λύκους και πρόβατα. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι πρέπει αφ’ ενός να σεβαστούμε τους ρυθμούς της φύσης, αφ’ ετέρου να δημιουργούμε τις λιγότερες διαταραχές. Αν θέλουμε να παρέμβουμε για να αλλάξουμε τους ρυθμούς αυτούς, θα πρέπει πρώτα να γνωρίζουμε ότι αυτό μπορεί να το αντέξει το οικοσύστημα και από την άλλη αυτό που θα πετύχουμε θα είναι βιώσιμο και κυρίως καλύτερο από το προϋπάρχον. Η φωτιά της Πάρνηθας ήταν ένα πολύ ασυνήθιστο γεγονός, το οποίο στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε να το αντιμετωπίσουμε. Δεν έχουμε ανάλογη εμπειρία. Γνωρίζουμε ότι το έλατο καίγεται ολοσχερώς (και οι σπόροι του), άρα δεν υπάρχει αναγεννητικό υλικό. Επίσης ξέρουμε ότι είναι φυτό σκιόφυτο, δηλαδή αναπτύσσεται σε σκιερά περιβάλλοντα, άρα δεν μπορεί να αναπτυχθεί στις γυμνές καμένες εκτάσεις. Αυτό που μπορεί να σκεφτεί κάποιος είναι να δημιουργήσει ένα προ-δάσος με άλλα είδη και στη συνέχεια υποσκίως να ευνοήσει την ανάπτυξη της ελάτης. Αυτό εφαρμόσθηκε στο Μαίναλο, όμως είναι πολύ νωρίς ακόμη για να εκτιμηθούν τα αποτελέσματα της προσπάθειας. Από την άλλη το δάσος δεν είναι μόνο το έλατο. Το δάσος αποτελείται από ένα πλήθος φυτά, τα οποία ΟΛΑ παίζουν το ρόλο τους στην επιβίωση του οικοσυστήματος. Άλλα φυτά, τροφοδοτούν το έδαφος με άζωτο, άλλα βελτιώνουν τις φυσικοχημικές ιδιότητες του εδάφους, άλλα διατρυπούν το βραχώδες υπόστρωμα καλύτερα κ.λ.π.). Στην Ελλάδα οι περισσότερες αναδασώσεις αποτυγχάνουν διότι σπάνια οι αναδασωτές δημιουργούν ολοκληρωμένα βιώσιμα οικοσυστήματα που περιέχουν τα βασικότερα χλωριδικά στοιχεία τους. Συνήθως φυτεύουν μόνο αυτό που φαίνεται, δημιουργώντας αδύναμες και χαλαρές συνδενδρίες ενός μόνο φυτού. Είναι σαν να θέλουμε να δημιουργήσουμε μια πόλη με μόνο μια επαγγελματική κατηγορία (μόνο γιατρούς ή μόνο δάσκαλους). Τι λοιπόν κάηκε στην Πάρνηθα εκτός των έλατα; Ποια η αντίδραση των υπολοίπων ειδών στη φωτιά; Εάν παραβλαστάνουν η αναγέννησή τους θα είναι άμεση και θα δημιουργήσουν από μόνα τους σε σύντομο σχετικά χρόνο το σκιερό περιβάλλον που χρειάζεται στα πρώτα χρόνια της ζωής του το έλατο. Επομένως μόνο οι επιπόλαιοι μπορούν να δώσουν άμεσες απαντήσεις και το χειρότερο να τις υλοποιήσουν. Τα χρόνια που ασχολούμαι με την οικολογία των δασικών πυρκαγιών έχω καταγράψει άπειρες ζημιογόνες αναδασώσεις και ελάχιστες χρήσιμες. Αυτό πιστέψτε με δεν οφείλεται στο επίπεδο γνώσης των αναδασωτών (αυτό το επιβεβαιώνω), αλλά οφείλεται στην τρομακτική πίεση της ελληνικής κοινωνίας για άμεση αποκατάσταση!!!
Σε ότι αφορά στο θέμα των αντιπλημμυρικών και αντιδιαβρωτικών έργων, πιστεύω ότι η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη. Με το φόβο ότι μια πλημμύρα θα αποδοθεί στο καμένο δάσος και όχι στα φραγμένα ρέματα, κανείς δεν τολμά να αρθρώσει αντίθετη λέξη και όσοι το κάνουμε φυσικά και δεν εισακουόμαστε.
Για να γίνω σαφής. Τα αντιδιαβρωτικά έργα περιλαμβάνουν κυρίως τη δημιουργία κλαδοπλεγμάτων τα οποία κατά μήκος των ισοϋψών δημιουργούν εμπόδια (;;;) στη φωτιά. Δηλαδή κλαδεύουν τα νεκρά δένδρα και τα κλαδιά τα τοποθετούν σε οριζόντιες γραμμές, ώστε σε περίπτωση βροχοπτώσεων να μειωθεί η ταχύτητα απορροής του νερού προς τα κάτω. Όμως τα χαλαρά κλαδιά, έτσι όπως τοποθετούνται δεν μπορούν να συγκρατίσουν ούτε ένα πετραδάκι. Κρατείστε με τη χούφτα σας νερό, όταν τα δάχτυλά σας δεν είναι σφικτά κλεισμένα. Όμως αυτό δεν είναι το χειρότερο. Θα μπορούσαμε να αφήσουμε κάποιους να παίζουν με τη φύση στο όνομα της προστασία της. Όμως τα κλαδιά που χρησιμοποιούνται από νεκρά δένδρα, έχασαν εξαιτίας των υψηλών θερμοκρασιών την υγρασία τους. Μπορείτε να αναλογισθείτε πόσο μπορεί να διατηρηθεί μια φέτα φρέσκο ψωμί. Σύντομα θα μουχλιάσει και στη συνέχεια θα αποικοδομηθεί. Αναλογισθείτε ότι την ίδια φέτα την ψήνουμε στο φούρνο και γίνεται φρυγανιά. Δεκάδες χρόνια μπορεί να διατηρηθεί ως φρυγανιά αφού οι σαπροφυτικοί μύκητες (δηλαδή αυτοί που αποικοδομούν την νεκρή οργανικοί ύλη) θέλουν υγρασία για να αναπτυχθούν. Σε δικές μας πειραματικές επιφάνειες, η λεπτή οργανική ύλη των νεκρών κλαδιών διατηρήθηκε για περισσότερο από δέκα χρόνια η παχύτερη ακόμη υπάρχει).
Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος ειδικός για να αντιληφθεί ότι όλος αυτός ο όγκος νεκρής, ξηρής εύφλεκτης βιομάζας, η οποία θα βρίσκεται σε διάταξη καύσης, θα αποτελεί μια μόνιμη φλογοβόλα βόμβα μέσα στο δάσος για πολλά χρόνια και ότι θα μπορεί να ανατιναχθεί με μια μόνο τυχαία σπίθα.
Θα μπορούσα να σας γράψω πολλά γιατί πραγματικά αντιλαμβάνομαι την αγωνία σας (σκεφθείτε και τη δική μας που δυστυχώς ξέρουμε). Εκείνο όμως που μας στεναχωρεί ιδιαιτέρα είναι ότι κανείς δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι η εξαγγελία και η διάθεση τόσων πολλών χρημάτων για να γίνουν έργα άχρηστα και επικίνδυνα, δημιουργεί κίνητρα για εμπρησμούς, από αυτούς που θα ωφεληθούν από αυτά τα κονδύλια. Όσο τα δάση που καίγονται είναι κοντύτερα στα αστικά κέντρα και όσο η βλάστηση είναι σημαντικότερη τόσο οι κυβερνήσεις θα είναι πιο γενναιόδωρες, άρα και το κέρδος μεγαλύτερο.
Αγαπητή Χριστίνα,
Εύχομαι να σου φάνηκα χρήσιμος. Εύχομαι κάποτε σε αυτή τη χώρα, να κατανείμουμε τις υποχρεώσεις μας σύμφωνα με τις ικανότητες και τις γνώσεις μας. Εύχομαι να μην έχουμε άλλες πυρκαγιές, ώστε να μην δεχθούν τα δάση μας άλλες περιποιήσεις. Εύχομαι τέλος να πάρεις με το καλό το πτυχίο σου και να μας βοηθήσεις με τις γνώσεις σου να πάμε μακρύτερα. Ο αγώνας ενημέρωσης που κάνουμε είναι δυστυχώς πολύ μοναχικός.
Με εκτίμηση
Παύλος Κωνσταντινίδης
Αγαπητέ κ.Κωνσταντινίδη,
σας ευχαριστώ πολύ για την άμεση απάντησή σας! Ακούγεστε απογοητευμένος, και πώς να μην είσαστε άλλωστε αφού έχετε την ατυχία να έχετε κάνει καριέρα στην Ελλάδα… Συμμερίζομαι την απογοήτευσή σας μιας και εγώ ζω σε αυτή την πανέμορφη χώρα που δυστυχώς όμως αυτοί που την κατοικούν δεν ξέρουν πώς να την προστατέψουν από τους ίδιους τους εαυτούς τους…Το κράτος αδιαμφισβήτητα χρειάζεται την βοήθειά σας και ας μην το γνωρίζουν αυτοί που την διοικούν… Πάσχουν και αυτοί από άγνοια όπως και οι περισσότεροι άλλωστε που θλίβονται από τα περιβαλλοντικά μας προβλήματα αλλά δεν γνωρίζουν πώς να βοηθήσουν. Και πώς να γνωρίζουν άλλωστε αφού υπάρχει έλλειψη εκπαίδευσης και χειρότερα από όλα παραπληροφόρηση...
Ο λόγος που σπούδασα περιβαλλοντολογία ήταν επειδή αγαπούσα τόσο τη φύση της χώρας που με γέννησε. Σπούδασα στην Αγγλία και δούλεψα εκεί για κάποια χρόνια, αλλά ο λόγος που επέστρεψα ήταν για να προσφέρω όσες γνώσεις είχα αποκτήσει στην πατρίδα που με έκανε να αγαπήσω τη φύση και την σοφία της. Υπάρχουν τόσοι επιστήμονες που ζουν στο εξωτερικό ενώ θα μπορούσαν να έρθουν εδώ και να προσφέρουν τις γνώσεις τους όμως δεν το κάνουν λόγω της απογοήτευσής τους υποθέτω με την κατάσταση στην Ελλάδα …
Εγώ όμως αρνούμαι να παραδώσω τα όπλα όσο ρομαντική και να ακούγομαι …Με την άδειά σας, θα πάρω την απάντησή σας αυτή και θα προσπαθήσω να την διαδώσω σε όσους περισσότερους μπορώ και με όποια μέσα μπορώ …
Ίσως ο αγώνας αυτός για ενημέρωση να μην είναι τόσο μοναχικός όσο πιστεύετε … Ζω ανάμεσα σε ανθρώπους της ηλικίας μου και βλέπω ότι υπάρχει η διάθεση, απλά λείπει η εκπαίδευση! Εάν ενώσουμε την διάθεση των νέων και την πείρα των μεγαλύτερων πιστεύω πως ίσως και να προχωρήσουμε!
Ας βάλουμε ο καθένας το λιθαράκι του όσο μικρό και αν νομίζει ότι είναι …
Εύχομαι όσοι μπορούμε, να το κάνουμε και να μην μας παρασύρει η απογοήτευσή μας … Σας παρακαλούμε συνεχίστε και εσείς την προσπάθειά σας για ενημέρωση!
Με εκτίμηση,
Χριστίνα
Αγαπητέ Ανώνυμε, η αλήθεια είναι ότι δεν ‘ασκήθηκα’ στο συγκεκριμένο θέμα της αναδάσωσης από τους καθηγητές μου, τους οποίους τόσο εύκολα χαρακτηρίζεις ‘εκλεκτούς γραφειοκράτες’ χωρίς ούτε καν να τους γνωρίζεις... Τα χρόνια που σπούδασα είναι ελάχιστα για να καλύψουν όλα τα θέματα περιβάλλοντος. Μαθαίνουμε κυρίως πως λειτουργεί η φύση. Αυτό που σίγουρα έμαθα είναι ότι κάθε προσπάθεια του ανθρώπου να επέμβει στη φύση πρέπει να γίνει με ιδιαίτερη προσοχή και αφού έχει μελετήσει εις βάθος πως λειτουργεί το οικοσύστημα (όλο το οικοσύστημα από τους μικροοργανισμούς μέχρι τα μεγαλύτερα φυτά και ζώα). Αυτό που με ανησυχεί ιδιαίτερα είναι ότι κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει για την Πάρνηθα και είναι πολύ πιθανό η αναδάσωση να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό. Ο μόνος λόγος που επιτίθεμαι είναι επειδή δεν αντέχω να λέει ο καθένας τη γνώμη του όταν δεν έχει τις κατάλληλες γνώσεις (και δεν αποδεικνύει το πανεπιστήμιο μόνο τις γνώσεις, μπορεί ο καθένας να μελετήσει και να έχει ακόμα και περισσότερες γνώσεις από τους πτυχιούχους). Για να εκφέρεις γνώμη, ιδιαίτερα δημόσια, πρέπει να είσαι σίγουρος και προσεχτικός σε αυτά που λες αλλιώς έχεις τον κίνδυνο να συνεισφέρεις και εσύ στην παραπληροφόρηση!
Συμφωνώ ότι οι προτάσεις πρέπει να συζητηθούν δημόσια να πάρουν όμως μέρος άνθρωποι με την κατάλληλη γνώση και εμπειρία! Και αυτοί που θα πάρουν μέρος να έχουν διάθεση για συζήτηση (και όχι μονόλογο) και ανοιχτό μυαλό ώστε να μπορούν να δεχτούν μια αντίθετη άποψη, όταν αυτή στηρίζεται.
Ωραια ολα αυτα που γραφτηκανε σε αυτο το θεμα, αλλα δεν μπορω να καταλαβω κατι:
1. Κυριε Ανωνυμε γιατι εισαστε τοσο αντιδραστικος με αυτα που γραφουν οι υπολοιποι, τι προτεινετε εσεις, εχετε να προτεινετε τιποτα, αληθεια δεν κατανοω το υφος σας, οταν μιλατε για πτυχια δουλειες κλπ,
2. Αυτο που επισης δεν μπορω να καταλαβω και ισως να μην εχουν καταλαβει και μερικοι απο τους προλαλησαντες ειναι το εξης πολυ απλο γεγονος.
Για την διαχειριση των προστατευομενων περιοχων, εθνικων δρυμων και εν γενει για το "περιβαλλον" κανενας δεν ειναι αποκλειστικα αρμοδιος, για την σωστη αντιμετωπιση ενος οικοσυστηματος ολοι απο την μερια τους εχουν να προσθεσουν ενα λιθαρακι, αυτο τουλαχιστον εχω μαθει εγω.
Δηλαδη για την διαχειριση χρειαζονται, δασολογοι, βιολογοι, περιβαλλοντολογοι, οικολογοι - φυσιοδιφες, γεωπονοι, επεξεργαστες χαρτων με χρηση γεωγραφικων συστηματων GIS, στατιστικολογοι - μαθηματικοι, μηχανικοι και ενα σωρο αλλες ειδικοτητες. Δεν μπορω αληθεια όυτε να τις ιεραρχησω αλλα ουτε και να κρινω πια ειναι πιο σημαντικη απο την αλλη. Το περιβαλλον ειναι ενας τομεας με παρα πολλες πλευρες και θα πρεπει να αντιμετωπιζετε ολοκληρωτικα η εν πασει περιπτωση πολυδιασταττα και οχι μονοδιαστατα, αντε να κανουμε κατι.
Χρειαζονται επισης η πολιτικη βουληση, η πυροσβετσικη υπηρεσια,οι NGO με τους εθελοντες τους κλπ.
Ολοι οι ανωτερω θεωρητικα θα επρεπε να καθησουν και με τον συντονισμο της πολιτειας να συζητησουν και να αποφασισουν μετρα.
Αυτο λοιπον που θα επρεπε να γινεται ειναι οι πολιτες με τον τροπο τους να πιεζουμε για μετρα, οπως καλα κανουμε στην προκειμενη περιπτωση, αλλα τουλαχιστον να ειμαστε ενημερωμενοι για τις βασικες αρχες που θα επρεπε να γινονται αυτα τα μετρα και κυριε ανωνυμε, αυτο προσπαθουν να κανουνε η χριστινα, ο ΥΚ και ο Παύλος Κωνσταντινίδης, προσπαθουν να πληροφορησουν τον κοσμο για κατι το οποιο δεν γνωριζει, και ειλικρινα αν προσεξεις τι γραφουν θα δεις οτι σε αρκετα θεματα συμφωνουν σε ενα γεγονος.
Στο γεγονός ότι δεν πρεπει να επεμβαινουμε, ή, αν επεμβούμε σε ενα οικοσυτσημα θα πρεπει να το κανουμε με μεγαλη μελετη, προσοχη και σε πολυ μικρο βαθμο, ουσιαστικα στις περιοχες που δεν υπαρχει περιπτωση απο μονες τους να ανταπεξερθουνε, οσο μπορουμε να το γνωριζουμε αυτο.
Δηλαδη ναι, μπορουμε να επεμβουμε στο παρκο της γειτονιας μας, στα αλσυλια, και γενικα σε χωρους πρασινου που βρισκονται μεσα σε τεχνητο ανθρωπογενες οικοσυστημα.
ενδιαφέρον έχει όλη αυτή η κουβέντα περί αναδάσωσης αλλά:
α. μα καλά τι άλλο πρέπει να συμβεί για να γίνει φανερό ότι όλοι αυτοί οι ειδικοί, δασολόγοι, ιθύνοντες, μκο, κυβερνητικά στελέχη με οικολογικές ανησυχίες κτλ είναι ένα μάτσο άχρηστοι που ρυπαίνουν όσο τίποτε άλλο το περιβάλλον; τα μόνα δάση που υπάρχουν σε κάπως φυσική κατά σταση είναι αυτά που έχουν αφήσει στην τύχη τους (βλ. ευρυτανία π.χ.) και το γεγονός ότι η ελλάδα έχει ακόμη τέτοια μεγάλη βιοποικιλλότητα οφείλεται ακριβώς στην απουσία διαχείρισης των δασών. Ό,τι γίνεται αντικείμενο διαχείρισης, πεθαίνει.
β. οι γελοίοι που προτείναν τη βρωμοκαρυδιά για αναδάσωση στην πάρνηθα, είχαν ποτέ βρωμοκαρυδιά σπίτι τους; το έχουν δει να φυτρώνει στα μπετά των εγκατελλειμένων εργοστασίων; έχουν ποτέ τους περπατήσει σε ελατόδασος; και ακόμα περιμένουμε κάτι καλό απο τέτοιους χοντροκομένα χυδαίους και γελοίους ανθρώπους; πρώτα κατάφεραν να κάψουν το ελατόδασος και μετά θα τους ζητήσουμε να το αναδασώσουν; έλεος, τόσο ηλίθιοι είμαστε;
ΚΑΜΜΙΑ ΑΝΑΔΑΣΩΣΗ. ΤΩΡΑ! ΚΑΤΩ ΤΑ ΞΕΡΑ ΣΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΟΥΝΟ!
Αγαπητοί, αγαπητές, επανέρχομαι με 2 πολύ απλές ερωτήσεις: 1. τι να προτείνουν για το σώσιμο του χώματος από ξέπλυμα στα καμένα βουνά, όσοι ΟΥΤΕ ΕΧΟΥΝ ΟΥΤΕ ΘΕΛΟΥΝ Ν΄ΑΠΟΚΤΗΣΟΥΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ στη δωρεάν σπορά σβώλων μίγματος δασικών-μονοετών σπόρων; Δεν έχουν ούτε το θάρρος να παραδεχτούν την απειρία και να δοκιμάσουν ΠΡΙΝ ΕΙΝΑΙ ΑΡΓΑ σε λίγα στρέμματα, αυτό που κάνει η φύση ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΧΡΟΝΙΑ, δηλ. τη μισοπροστατευμένη σπορά ανάμεσα σε πεσμένα φύλλα καιξερόκλαδα. Αντίθετα, πολλοί γνωρίζουν την από 50ετίας διεθνώς εφαρμοζόμενη μέθοδο, αλλά την αποσιωπούν γιατί είναι ΔΩΡΕΑΝ και κάνει συμμέτοχους τους πάντες,άρα θα ελέγχονται και τα λαμόγια.
2. Κατά τη γνώμη σας,ακόμα και στην έκτακτη αυτή κατάσταση, προτεραιότητα έχουν οι επιμέρους προτάσεις ή το κύριο πρόβλημα όλων των εκφοβισμένων ομάδων δηλ. ότι όσο δεν παίρνουν ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ, τότε όλο και κάποιοι θα εκμεταλλεύονται το φόβο για να καταστρέφουν τα πάντα;
Μια αρκετά καλή περίληψη της ιστορίας τής ανθρωπότητας στο www.saharasia.org, και στα ελληνικά.
Ευχαριστώ πολύ για την υπομονή σας!
Χρήσιμες και οι ανταλλαγές διασωστικών μηνύματων, αλλά τα λαμόγια εκμεταλλεύονται ότι κατάφεραν να μη συζητάμε ζωντανά και συχνά. Είδατε πόσο λίγοι λένε "πότε να τα πούμε από κοντά";
Συμπληρωματικά, θα ήθελα να σας πω ότι για πρώτη φορά στην ιστορία των ανθρώπων υπάρχει τέτοια εξουθένωση, ανταγωνισμός (Raymond Kelly, Απόλεμες κοινωνίες και η αρχή τού πολέμου, Πανεπιστήμιο Μίτσιγκαν, Warless societies and the origin of war: http://www.press.umich.edu/titleDetailDesc.do?id=11589) και αδυναμία αντιμετώπισης και μικρών, σχετικά, κρίσεων. Στην Ελβετία και τον Καναδά, όπου άντεξαν επιθέσεις, οι οποίες σε βάρος μας είναι αδιάκοπες επί 4.000 χρόνια, στις εκλογές ψηφίζουν ΜΕ ΕΝΙΑΙΑ ΛΙΣΤΑ (Ρήγας, 3 πρώτα ελλ. Συντάγματα-γι΄αυτό δολοφονήθηκαν Ανδρούτσος, Καραϊσκάκης, Καποδίστριας και τίποτα δε διδάσκεται…), γλιτώνοντας πολλές λαμογιές, προεκλογικές σπατάλες, διχόνοια. (www.res.org.uk/society/mediabriefings/ pdfs/2000/october/frey2.pdf) . Οι "μεγάλες" επιθετικές δυνάμεις ετοιμάζονται για εισβολές νοτιότερα λόγω του άγνωστης έντασης επερχόμενου ψύχους σε 10 χρόνια (2η συνεχής βαρυχειμωνιά στη Β.Αμερική - http://www.nzclimatescience.org/images/PDFs/archibald2007.pdf), και πώς θα αμυνθούμε, σώζοντας τουλάχιστο όλα τα παιδιά, όταν φοβόμαστε να πούμε ότι ο κοινοβολευτικός εκφοβισμός δεν είναι απλά κακοποίηση, αλλά μια αυτοκαταστροφική μανία που μόλις που προλαβαίνουμε να θεραπεύσουμε; Οι αρχομανείς δεν μπορούν να σκεφτούν ότι σε περίπτωση παγετώνων δε θα υπάρχει η γεωργία που τους συντήρησε, επειδή είναι εθστικό-καταθλιπτικό το άμυλο, και συνεπώς πρέπει να υπάρξει διεθνής εκεχειρία για να επιβιώσουν οι άνθρωποι, ακόμα και στις ισημερινές περιοχές που δε θα πληγούν θερμοκρασιακά τόσο, γιατί κι αυτές θα δεχτούν αφόρητες πιέσεις, όταν δεν έχουν 6.000 χρόνια συνέρθει από τις προηγούμενες -www.saharasia.org.
Παρακαλώ;
Πώς είπατε;
Ορίστε;
Συγνώμη κύριε, ποιός είστε;
Δημοσίευση σχολίου