Αθήνα - Πράσινη Πόλη

Θέτω προς συζήτηση ένα κείμενο που μου έστειλε ένας φίλος γεωπόνος.

ΑΘΗΝΑ - ΠΡΑΣΙΝΗ ΠΟΛΗ

Η Αθήνα είναι μια πόλη χωρίς πράσινο. Οι δείκτες που υπάρχουν για τους επιστήμονες του χώρου ,ως προς το κατά κεφαλήν πράσινο και το περαστικό πράσινο είναι τόσο δραματικοί που καλύτερα να μην τους αναφέρουμε. Θα γίνει προσπάθεια όμως να δούμε το πρόβλημα, και να βρεθούν λύσεις για να γίνει η Αθήνα μας μια πιο πράσινη πόλη.

Ο γραφών είχε την ευτυχία να γεννηθεί και να μεγαλώσει στο κέντρο της πόλης, λίγα μέτρα από την Ακρόπολη και του Φιλοπάππου. Το παιδικό παιχνίδι γινόταν μέσα στα με γνώση και σύνεση φυτεμένα μονοπάτια και συστάδες από τον μεγάλο μας αρχιτέκτονα Πικιώνη, στις φυτεύσεις της Αρχαίας Αγοράς από την Αμερικάνικη Αρχ. Σχολή και στις δασικές εκτάσεις φυτεμένες από την ΕΠΟΝ (Νοτιοδυτικό τμήμα Φιλοπάππου) και προσκόπους (Ανατολικό και Βόρειο τμήμα του λόφου).

Το παρόν κείμενο επιδιώκει να τονίσει την αλόγιστη και έξω από την λογική επιστημονική διαχείριση ενός τέτοιου φυσικού κάλους χώρο ,από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Αποψιλώθηκαν όλοι οι θάμνοι σχίνα, ιουστικιές ,άκανθες, μηδικές ,αγκάβες, μετέτρεψαν σε δέντρα όλες τις χαρουπιές και άκαρπες ελιές που χρησιμοποιούνταν ως οπτικούς βράχους ,για λόγους καθαριότητας. Άραγε γνωρίζουν ότι αυτά τα φυτά, όπως οι άκανθες, απεικονίζονται στις κολόνες Κορινθιακού ρυθμού;

Τι σημαίνει αυτό; Οι κάτοικοι της πόλης απόλυτα απομακρυσμένοι από την φύση όταν βρεθούν σε έναν τέτοιο χώρο , ξεχνούν την ύπαρξη του άστεως, και χαλαρώνουν. Μια μικρή βόλτα στα γειτονικά πάρκα φτάνει για να ηρεμίσουν και να γεμίσουν τις «δεξαμενές» για την συνέχιση της αφύσικης ημέρας τους στο άστυ. Η ύπαρξη χώρων πρασίνου είναι απόλυτα αναγκαία μέσα και γύρω από το άστυ για την φυσιολογική λειτουργία και ευεξία των πολιτών της Αθήνας μας.

Σημαντικότατη είναι και η πρόσφορα των χώρων πρασίνου στην ατμόσφαιρα. Με το πέρασμα των χρόνων νέες επιστημονικές έρευνες αποδεικνύουν πόσο ωφέλιμο είναι το δάσος στην ατμόσφαιρα. Η πρόσφορα σε Ο² ,η δροσιά, η απορρόφηση ηλιακής ενέργειας ,η κατακράτηση μικροσωματίδιων –με την σημασία που έχουν στις καρκινοπάθειες- η απορρόφηση της ηχορύπανσης ,η συγκράτηση της βροχής-έχουν άραγε αναρωτηθεί οι αρχαιολόγοι που έδιναν τις εντολές που προαναφέρθηκαν γιατί γεμίζουν λάσπη μετά από κάθε βροχή οι ενεσκαμενοι χώροι γύρω από την Ακρόπολη μετά την αποψίλωση-τέλος την επίδραση των πράσινων στο κλίμα της πόλης.

Με το τελευταίο θα ασχοληθούμε λιγάκι παραπάνω, μια που είναι πρόσφατες ,τα τελευταία έτη, οι χιλιάδες των νεκρών -Παρίσι 2003-από τις ακραίες θερμοκρασίες των πόλεων. Είναι μελετημένη αυτή η λειτουργία (εργαστήρια Ανθοκομίας και Μετεωρολογίας καθ. Χρονοπουλος, Κα Σερέλη) και στην Αθήνα. Συγκεκριμένα ξέρουμε πόσο ενεργό ρόλο παίζει ο Εθνικός Κήπος στις γύρω περιοχές. Ξέρουμε επίσης ότι το Πεδίο του Άρεως χάνει σημαντικά, λόγο των πολύ πλατιών για πάρκο ασφαλτικών δρόμων που το διασχίζουν. Όλοι μας το βιώνουμε όταν κατεβαίνοντας τη Β. Κωνσταντίνου φτάνοντας στο Παναθηναϊκό Στάδιο η δροσιά είναι αισθητή και όταν κινούμαστε με μηχανή καταλαβαίνουμε την αναγκαιότητα του μπουφάν τα καλοκαιρινά βράδια.

Ποια είναι η λύση για τις υψηλές θερμοκρασίες κατά την διάρκεια της ημέρας; Όλοι αγοράζοντας από ένα air condition θεωρούν πως λύνουν το πρόβλημα μέσα στο σπίτι τους μη γνωρίζοντας πως τελικά το πολλαπλασιάζουν έξω από την πόρτα τους. Σκεφτόμενος ότι όπου ήταν δυνατόν να υπήρχε ένα πλατάνι στην ανατολική αυλή ενός σπιτιού θα μείωνε την θερμοκρασία του μπετόν που ανάβει το καλοκαίρι κατά 5-6 βαθμούς όποτε το αποτέλεσμα θα ήταν ένα σπίτι ανεκτό-καλοκαιρινό διότι πρέπει να το βιώσουμε και αυτό-το μεσημέρι και το βράδυ ανοίγοντας τις μπαλκονόπορτες (να κάνει ρεύμα λέγανε παλιότερα). Με τον κατάλληλο βοικλιματικό σχεδιασμό τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά. Το αντίστοιχο σπίτι με Α.C έχει 22°C εντός και 6-8 πρόσθετους βαθμούς στην εξωτερική μονάδα. Εκτός αν καλοκαίρι για έναν εργαζόμενο σημαίνει σπίτι με air condition και κατευθείαν στο όχημα με Α.C.Από το πάρκινγκ της οικίας κατευθείαν στο πάρκινγκ της εργασίας και τέλος εργασία με A.C.Αυτό αφορά κάποιους , πέρα από αφύσικα, είναι ταξική λύση για τα στελέχη της κοινωνίας. Η πλέμπα θα εργάζεται εκτός, θα κινείται με ΜΜΜ εκτός ,θα περπατά εκτός και άντε θα έχει το διαμέρισμα με Α.C. με τοίχο θερμοκρασίας 50°C.Η βιώσιμη πόλη πρέπει να έχει για όλους και όχι μόνο για τους έχοντες την οικονομική δυνατότητα.

Τι πρόγραμμα μπορεί να γίνει από τις ηγεσίες των πόλεων για την βελτίωση των συνθηκών. Το γνωρίζουμε όλοι:αύξηση του ποσοστού πράσινου. Ο παραπάνω στόχος είναι στόχος κοινωνικός-στα λόγια-όσο θυμάμαι τον εαυτό μου ως σκεπτόμενο ον. Θυμόνται οι παλαιότεροι την καταπολέμηση του νέφους από το 1979;Από τότε τι έγινε στην πραγματικότητα; Τα ελεύθερα οικόπεδα του κέντρου δεν τα αγόρασε ποτέ ο Δημος,οι ελεύθεροι χώροι πρασίνου μειώθηκαν, όλες οι πλατείες-παρκάκια αναπλάστηκαν-δηλαδή ο χώρος με έδαφος μειώθηκε και κυριάρχησαν οι πλακοστρώσεις(βλέπε Ομόνοια, Κοτζιά και εκατοντάδες περιφερειακές πλατείες)

Ποιοι λόγοι οδηγούν εκεί;

Α)το κόστος κατασκευής:1τμ πράσινου κοστίζει τουλάχιστον 3-4 φορές λιγότερο από πλακόστρωση όποτε η επιλογή πράσινου σημαίνει μείωση κέρδους για κάποιους

Β)οι πλακοστρώσεις έχουν κέρδος για τους Δήμους αφού ενοικιάζονται για αναψυκτήρια, ταβέρνες κτλ

Γ)οι μελετητές και οι υπεύθυνοι της μελέτης όσο και καλή διάθεση να έχουν συνήθως είναι αρχιτέκτονες-πολιτικοί μηχανικοί που δεν ξέρουν το αντικείμενο και αυτοί που το γνωρίζουν (γεωπόνοι, αρχιτέκτονες τοπίου) σπάνια παίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτές. Στους περισσότερους δήμους με βάση το σημερινό καθεστώς δεν έχουν καν δικαίωμα υπογραφής. Παράλληλα υπάρχει μια απαράδεκτη τακτική ώστε τα υλικά που χρησιμοποιούνται να είναι σκουρόχρωμα(κόκκινες πλακοστρώσεις/ γρανίτης Κοτζιά)όπου απορροφούν ακόμα περισσότερο την θερμοκρασία από τον ήλιο και την αποδίδουν το βράδυ.

Δ)Το περιαστικό πράσινο οικοδομείται με ταχύτατους ρυθμούς- θυμάμαι πως ήταν τα δάση στην Ν. Ερυθραία, Ντράφι, Γέρακα, Κηφισιά, Βριλήσσια, Μελίσσια, Πεντέλη και πως είναι σήμερα.

Ε)Οι ορεινές περιοχές που είχαν σημαντικές απώλειες φυτικού υλικού κυρίως λόγω πυρκαγιών

Στ)Τα μεγάλα έργα όπου χρησιμοποιήθηκαν μεγάλοι όγκοι μπετόν κλείνοντας και τους τελευταίους ελεύθερους χώρους. Σημαντική υποβάθμιση υπήρξε με την κατασκευή του Κηφισού:από δίοδος ψυχρών ρευμάτων αέρα από την παράλια προς την Δ. Αθηνά με την κάλυψη του ,το κόψιμο όλων των μεγάλων δέντρων, το μπετόν και την άσφαλτο που κατασκευάσθηκε οι αέριες μάζες πλέον θερμαίνονται μεγαλώνοντας το πρόβλημα της θερμικής κηλίδας.

Το ερώτημα είναι πως μπροστά σε αυτό το πλέγμα ιδιοκτησιών, οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων θα μπορέσουμε να ανατρέψουμε την θλιβερή πορεία των πραγμάτων. Πρώτα θα πρέπει να πραγματοποιηθεί μητροπολιτικός οργανισμός διαχείρισης (βλέπε συντήρησης)και ανάπτυξης του πρασίνου της πόλης με λειτουργίες παρόμοιες (ΕΑΧΑ) ώστε να ενοποιήσει ενέργειες κάθε δήμου και οργανισμού. Αυτό θα βοηθήσει πρωτίστως στο κεντρικό σωστό σχεδιασμό. Η πολυδιάσπαση με τη σημερινή δομή των δήμων δεν βοηθά π.χ. ο Ελαιώνας ανήκει σε τέσσερις δήμους, το Γουδί σε τρεις, το πάρκο Πύργου Βασιλίσσης αντίστοιχα και δευτερευόντως θα μειώσει το τεράστιο κόστος διοίκησης που έχουν αθροιστικά όλες οι υπηρεσίες πρασίνου των δήμων και οργανισμών σήμερα. Τα οικονομικά μεγέθη που επενδύονται στο πράσινο από δημάρχους σήμερα είναι λίγα αλλά ακόμα πιο ελάχιστα έχουν αντίκρισμα, Ο μηχανισμός και οι μισθοδοσίες είναι τεράστιες και δεν ανταποκρίνονται στο σημερινό αποτέλεσμα.

2)Να υπάρξει δέσμευση όλων των σημαντικών ελεύθερων χώρων του αστικού ιστού και περιαστικού ιστού. Τέτοιοι χώροι υπάρχουν ακόμη και μπορούν να αλλάξουν σημαντικά όχι μόνο τα ποσοστά αλλά και την ουσία της ζωής στην πόλη. Ελληνικό, Γουδί, Δραπετσώνα, Ελαιώνας είναι οι πιο γνωστοί αλλά υπάρχουν πολλοί άλλοι μικρότεροι που παίζουν σημαντικό ρόλο στην κάθε γειτονιά. Ιδιόκτητοι χώροι μπορούν να δεσμευτούν με ανταλλαγή γης με το δημόσιο σε άλλη περιοχή και έκταση ίσης αξίας π.χ. χώρος πρασίνου στην Κυψέλη του Πατριαρχείου που θέλει να οικοδομήσει.

3)Να πραγματοποιηθεί πρόγραμμα πράσινων στεγών-ταρατσόκηπων σε δημόσια και ιδιωτικά κτίρια. Υπάρχουν σημαντικά προγράμματα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, Ιαπωνία και τις Η.Π.Α.. Το πρόγραμμα αυτό θα πρέπει να υποστηριχθεί με πιλοτικές κατασκευές και παρακολούθηση των κατασκευών που υπάρχουν από το Γ.Π.Α. όπου ήδη έχουν ξεκινήσει τέτοιες ενέργειες. Οι πράσινες στέγες έχουν σημαντικό ρόλο στα θερμικά δεδομένα και στη μόνωση των κτιρίων. Υπάρχει εξοικονόμηση ενέργειας έως και 30%. Έχει υπολογιστεί ότι ένας τάπητας γρασιδιού μειώνει την θερμοκρασία κατά 6-8Cστην επιφάνεια που βρίσκεται από κάτω. Το κόστος κατασκευής είναι σχετικά μικρό (περίπου 120€/m²) που αποσβένεται γρήγορα πέρα από την αισθητική βελτίωση και τη δυνατότητα χρήσης της ταράτσας που σήμερα ουσιαστικά δεν χρησιμοποιείται.

4)Η απελευθέρωση των πόρων για το πράσινο. Συγκεκριμένα με την αύξηση κατά 50 δρχ. της βενζίνης οι 5δρχ. έμπαιναν σε συγκεκριμένο κωδικό για την ανάπτυξη του πρασίνου. Ο πόρος αυτός ουδέποτε δόθηκε και χρησιμοποιείται από το ΥΠΕΧΩΔΕ για άλλες χρήσεις. Η απόδοση αυτού του τεράστιου ποσού δίνει πόρους για όλη την παραπάνω ανάπλαση και προφανώς υπολογίζοντας τη βενζίνη που καταναλώνουμε φτάνει ώστε να μην πουληθεί το 1/5 του Ελληνικού-αν ξεπεραστούν βέβαια τα οικονομικά συμφέροντα. Ο υπογράφων θα ήθελε να σημειώσει ότι δόθηκαν τεράστια ποσά για όλα τα έργα αλλά για το μόνο που ζητείται χρηματοδότηση με πώληση δημόσιας έκτασης είναι το Ελληνικό και αυτό αφού έχει δεσμευθεί σημαντικό ποσοστό αυτών μέσω αμαξοστασίου τραμ, ολυμπιακών έργων.

5)Η δημιουργία ενός σημαντικού προγράμματος βελτίωσης και ανάπτυξης των περιαστικών λόφων. Ο Υμηττός, το Ποικίλο, το Αιγάλεω, τα Τουρκοβούνια είναι χώροι που μπορεί να φυτευτούν και να αναστραφεί η κατάσταση που έχει οδηγήσει σε ερημοποίηση κομματιών τους Η χρησιμοποίηση κομπόστας από βιολογικούς καθαρισμούς που σήμερα πετιέται στις χωματερές είναι λύση και πηγή εδαφικού μίγματος. Σήμερα όλο και πιο δύσκολα βρίσκουμε στην Αθήνα «χώμα» ώστε να γίνουν φυτεύσεις όχι μόνο στα ερημοποιημένα βουνά αλλά και σε κήπους, πάρκα κτλ

6)Η δημιουργία δικτύων νερού από βιολογικό καθαρισμό για άρδευση. Η χρήση νερών της ΕΥΔΑΠ για την άρδευση των σημερινών και μελλοντικών χώρων πρασίνου είναι παράλογη και δαπανηρή. Η διάθεση στην θάλασσα των μισών ποταμών της Ν.Ελλαδας από την Ψυτάλλεια είναι τρέλα .Ένα φθηνό δίκτυο από ΡΕ που υποθαλάσσιο θα μεταφέρει και θα αρδεύει όλο το παραλιακό πράσινο μέτωπο (Τζιτζιφιές, Φάληρο, ολυμπιακές εγκαταστάσεις, πλαζ, Ελληνικό έως και Βουλιαγμένη) και μέσω αντίστροφα του Κηφισού τον Ελαιώνα και τους δήμους που περνά ενώ από τον βιολογικό της Μεταμόρφωσης το βορρά της πόλης(Ολυμπιακό χωριό, πάρκο Πύργου Βασιλίσσης, δημοτικά πάρκα.)

7)Νέο πρόγραμμα δεντροστοιχίων ώστε να σπάει η διαδοχή σκληρών υλικών και να αυξηθεί η σκίαση στους δρόμους-πεζοδρομία. Αυτό απαιτεί α)επιλογή λίγων ειδών που θα επιλεγούν κεντρικά και αντί αυτής της ακαλαίσθητης ποικιλομορφίας που κυριαρχεί σήμερα. Αυτό διευκολύνει την συντήρηση, την επιλογή αυτών των ειδών. Τώρα κάθε ιδιοκτήτης φυτεύει ότι θέλει, αν φυτεύει και δεν ρίχνει χλωρίνη να ξεράνει αυτό που ηδη υπάρχει για να φαίνεται η ταμπέλα του μαγαζιού του ενώ δουλεύει συνεχώς το AC μέσα. Πρέπει να υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες και προδιαγραφές

Παράλληλα να δημιουργηθούν οι πρασιές που θεωρητικά υπάρχουν στα πεζοδρόμια. Σήμερα είναι θέσεις παρκινγκ. Εκτός αν δεχτούμε ότι το Ι.Χ. είναι σημαντικότερο από τους πολίτες για να διευκολύνουμε τις μικροπελατιακές πολιτικές σχέσεις.

Σε ένα τέτοιο πρόγραμμα θα πρέπει να καθοριστεί και το δίκτυο πεζόδρομων ή δρόμων ήπιας κυκλοφορίας. Έχει αποδειχθεί ότι αυτές οι λύσεις βελτιώνουν όχι μόνο την γειτονιά φτιάχνοντας χώρους συνάντησης αλλά και βελτιώνουν με την ύπαρξη δεντροστοιχίων-με υποόροφο πρασιές-το μικροκλίμα της γειτονιάς.

8)Για να λειτουργήσει ένα τέτοιο σύστημα χώρων πρασίνου πρέπει να είναι ενοποιημένο. Δηλαδή από πάρκο σε πάρκο ή πλατεία οι δεντροστοιχίες να δημιουργούν μια ενότητα, να κινούνται τα ρεύματα του αέρα που θα εξομαλύνουν τις ακραίες θερμοκρασίες.

Όπως καταλαβαίνουμε οι παραπάνω προτάσεις αφορούν τους χώρους παρέμβασης ,τους πόρους που χρειαζόμαστε-νερό, χώμα, οικονομικούς-και τους θεσμούς που μπορούν να δημιουργηθούν για να υπάρξει η ανάπτυξη του πρασίνου. Έχει αποδειχθεί ότι όσο και να θέλει ένας δήμαρχος η παρέμβαση του και η αλλαγή στο σύνολο της πόλης δεν μπορεί να είναι τέτοια που να αλλάξει την πορεία των πραγμάτων. Αν συνεχίσουμε έτσι θα μπορούμε να ζούμε στην πόλη μας σε λίγες δεκαετίες;